Linia Środkowej Odry
Linia (Pozycja) Środkowej Odry (niem. Oderstellung) – zespół około 650 (z planowanych ok. 780) jednokondygnacyjnych żelbetowych schronów bojowych, obserwacyjnych lub biernych wyposażonych w liczne pancerze forteczne (np. płyty, półkopuły i kopuły pancerne). Zbudowane zostały w latach 1928–1939 (modernizowanych w 1944-45 r.) wzdłuż lewego brzegu Odry od Wrocławia do Krosna Odrzańskiego. Oprócz betonowych umocnień wybudowano także setki schronów drewniano-ziemnych, betonowych stanowisk karabinów maszynowych, okopy, rowy przeciwpancerne i umocnione stanowiska artylerii. Rejony mostów otoczono zasiekami z drutu kolczastego i założono pola minowe. Oprócz zasadniczej linii obrony powstały także fortyfikacje przedpola i umocnione przyczółki mostowe na prawym brzegu Odry, a także fortyfikacje tyłowe na Linii Bobru – tzw. „Rygiel Bobru”.
Umocnienia te wraz z Międzyrzeckim Rejonem Umocnionym oraz Wałem Pomorskim (niem. Pommernstellung) stanowiły główną linię obrony III Rzeszy przed atakiem ze wschodu (chodziło głównie o agresję ze strony Polski). Oderstellung miała zabezpieczyć głównie tereny Dolnego Śląska, w 1939 na niektórych odcinkach osłaniała koncentrację oddziałów niemieckich szykujących się do ataku na Polskę. Według planów dowództwa niemieckiego fortyfikacje linii miały zatrzymać ofensywę styczniową Armii Czerwonej, co jednakże nie powiodło się.
Linia Oderstellung została przełamana na całej długości w przeciągu kilkunastu dni. 23 stycznia 1945 oddziały sowieckie przełamały linię fortyfikacji w rejonie Ścinawy, co pozwoliło na utworzenie przyczółka na lewym brzegu Odry, natomiast 29 stycznia 1945 oddziały radzieckie utworzyły przyczółek w rejonie Cigacic, desant koło Cigacic został przejściowo odparty przez Niemców, jednakże i ten odcinek frontu został przełamany. 14 lutego na skutek sukcesów wojsk radzieckich w innych sektorach frontu zajęta została m.in. Nowa Sól i Zielona Góra. Do połowy lutego 1945 opór na większości odcinków Linii Środkowej Odry został przełamany, do 1 kwietnia (Głogów) i 6 maja (Wrocław) 1945 broniły się załogi okrążonych miast-twierdz.
Obecnie obiekty Oderstellung nie są zagospodarowane. Duża część z nich została wysadzona i zniszczona w 1945 r. przez Rosjan oraz w latach 50 przez wojska polskie. Nieliczne zachowane w całości obiekty, szczególnie w wałach przeciwpowodziowych były zasypywane (najczęściej po powodzi w 1997 r.), pozostałe są systematycznie niszczone przez złodziei złomu.
Na dzień dzisiejszy funkcjonują dwa skanseny fortyfikacji (w Cigacicach – Leśnej Górze oraz w okolicach Czerwieńska), których członkowie pieczołowicie remontują kolejne obiekty i w przyszłości udostępnią na większą skalę turystom i miłośnikom fortyfikacji.
Co roku 29 stycznia w Cigacicach odbywa się inscenizacja mająca upamiętnić walki o przyczółek odrzański w styczniu i lutym 1945.
Bibliografia[edit | edit source]
- Andrzejewski T., Charakterystyka Pozycji Środkowej Odry w rejonie Nowej Soli, Fortyfikacje na Ziemi Lubuskiej, nr 4, 1998.
- Andrzejewski T., Zapomniane ruiny, Krąg (Nowa Sól), nr 24, 1998.
- Andrzejewski T., Bojowy ogródek, Krąg (Nowa Sól), nr 26, 1998.
- Andrzejewski T., Twierdza Kiełcz, Krąg (Nowa Sól), nr 31, 1998.
- Andrezjewski T., Niemieckie umocnienia Pozycji Środkowej Odry w rejonie Nowej Soli 1928-1945, mpis (Nowa Sól 1998).
- Andrzejewski T., Motyl K., Pozycja Środkowej Odry 1928 – 1945. Rejon Nowa Sól, Nowa Sól 2001.
- Andrzejewski T., Motyl K., Charakterystyka obiektów „Oderstellung” w rejonie Bytomia Odrzańskiego, [w:] Budownictwo obronne Środkowego Nadodrza. Powiat nowosolski (red.) Andrzejewski T., Nowa Sól 2003.
- Antas R., Wrzaszcz M., Obiekty obrony przeciwlotniczej w Nowej Soli, [w:] Budownictwo obronne Środkowego Nadodrza. Powiat nowosolski (red.) Andrzejewski T., Nowa Sól 2003.
- Bigos J., Inwentaryzacja schronów z Pozycji Środkowej Odry w rejonie: Milsko – Zabór, mpis (Zielona Góra 1996).
- Bigos J., Oderstellung – rejon Cigacice, mpis (1993).
- Dąbrowski K., Wrzaszcz M., Stanowiska wartownicze, [w:] Budownictwo obronne Środkowego Nadodrza. Powiat nowosolski (red.) Andrzejewski T., Nowa Sól 2003.
- Gmerek P., Ludwicka M., Maskowanie schronów z „Oderstellung”, R-20. Niezależna Gazeta Zrzeszonych i Niezrzeszonych Bunkrowców, nr 6, 1995.
- Joksch A., Skansen fortyfikacyjny Leśna Góra, [w:] Twierdza Głogów. Zagospodarowanie budowli obronnych w Polsce (red.) Motyl K., Stępień J., Rokaszewicz R., Głogów 2004.
- Maciejewski P., Charakterystyka wybranych obiektów Oderstellung na odcinku Milsko – Tarnawa. cz I, Twierdza. Niezależna Gazetka Miłośników Architektury Obronnej, nr 3 (4), 1999.
- Maciejewski P., Charakterystyka wybranych obiektów Oderstellung na odcinku Milsko – Tarnawa. cz II, Twierdza. Niezależna Gazetka Miłośników Architektury Obronnej, nr 1 (5), 2000.
- Marcinkiewicz R., Oderstellung, Twierdza. Niezależna Gazetka Miłośników Architektury Obronnej, nr 1-2 (8-9), 2001.
- Marcinkiewicz R., Postavení na Odře – Oderstellung Novodobě Fortifikace, nr 4, 2000.
- Motyl K., Maskowanie Żelbetowych budowli obronnych „Pozycji Odry”, [w:] Śląski Zeszyt Historyczny. Fortyfikacje polskie i niemieckie okresu II wojny światowej, działania wojenne we wrześniu i październiku 1939. Infort wydanie specjalne, 2005/
- Motyl K., Pozycja Środkowej Odry. Rejon: Cigacice, Fortyfikacje na Ziemi Lubuskiej, z.2, 2000.
- Motyl K., Zapomniana linia – Oderstellung, mpis (Zielona Góra 1995).
- Motyl K., Pozycja Środkowej Odry, Winnica Zielona Góra, nr 1, 1998.
- Motyl K., Ufortyfikowany most w Stanach, [w:] Budownictwo obronne Środkowego Nadodrza. Powiat nowosolski (red.) Andrzejewski T., Nowa Sól 2003.
- Motyl K., Fortyfikacje przyczółka mostowego „Oderstellung” w rejonie Nowa Sól – Bytom Odrzański, [w:] Budownictwo obronne Środkowego Nadodrza. Powiat nowosolski (red.) Andrzejewski T., Nowa Sól 2003.
- Motyl K., „Oderstellung” w latach 1928–1932 protoplastą wschodnich umocnień granicznych III Rzeszy, [w:] Lubuskie Materiały Konserwatorskie, t. 2, [red.:] Lewczuk J., Zielona Góra 2004.
- Panufnik J., Odporność obiektów fortyfikacyjnych Pozycji Środkowej Odry na oddziaływanie broni chemicznej, Fortyfikacje na Ziemi Lubuskiej, nr 2, 1996.
- Sadowski J., Wystawa „Schron w 1945 roku”, Forteca nr 1(8), 2002.
- Zdanowicz K., Charakterystyka Schronów obserwacyjnych. Rejon Milsko, Fortyfikacje na Ziemi Lubuskiej, nr 3, 1997.